تاریخچه ی طرح ها و نقشمایه های فرش ترکمن

فرش ترکمن، انعکاس دهنده ی تاریخ این قومیت می باشد. در زمان های قدیم ، قالیبافی در بین برخی قبایل رواج داشته است. هر قبیله فرش و طرح مخصوص به خود(توتم) را داشته است. همانظور که نمیتوان در ارتباط با تاریخ قبایل قدیمی با اطمینان موضوعی را مطرح کرد، در رابطه با قالی ترکمن نیز این موضوع صدق میکند. با بررسی قالی هیا ترکمن طرح ها  و تخولات شدیدی را شاهد نیستیم چرا که در اکثر آنها نقش ها تکراری باقی مانده اند.

قدیمی ترین و کهنه ترین فرش ترکمن مربوط به قرن ها نوزده میلادی می باشند با وجود اینکه در بعضی از قبایل بافت قالی تایید نشده اما در اکثر قبایل ، بخصوص قبیله های قدیمی ترو بزرگتر چون سالور، تکه (که منشعب از ایل سالور است) ساریک، یموت و ارساری و چدر قالی بافی رایج بوده است. و همانطور که گفته شد هر قبیله طرح مخصوص به خود را داشته است.

نقش های قالی ترکمن در کشور ایران سابقه ای بیشتر از 600 سال دارند. در بسیاری از مینیاتور های قرن 7 هجری به بعد وجود داشته اند که می تواند نشان دهنده ی این باشد که نقش های ترکمن در مرحله ی ابتدایی باقی مانده است.

گویا ماده اولیه ی فرش های ترکمن از پشم گوسفندان تهیه می شده است. و توسط بانوان ترکمنی در درون چادر ها و بر روی دارهای افقی بافته می شده اند. همین امر سبب بافت قطعات کوچک فرش ترکمن بوده است.

امروزه بیشتر ترکمن ها مشغول بافت قارچین می باشند و آنطور که مشاهده می شود گویا بافت های متفاوت دوران قبل را به فراموشی سپرده اند. علاوه بر آن هر از گاهی برای سرگرمی بانوان ترکمنی کیف های زنانه نیز بافته می شود. اما در گذشته علاوه بر قالی ترکمن، انواع متفاوت دیگری از بافتهها نظیر خورجین ، آلمالیق و اجاق باشی بافته میشده است.

در بین قبیله ها و ایل های ترکمن، بهترین و با کیفیت ترین قالی ها را ایل تکه می بافته اند، اما تعداد بافته های این ایل از دو طایفه ی یموت کمتر است . پس از ایل تکه از لحاظ کیفیت بافندگی ایل آتابای  را می توان نام برد. این ایل بیشترین حجم قالی را تولید کرده است. و بعد از این ایل نیز ایل جعفربای می باشد.

انواع گره قالی ترکمن

در قالی ترکمن دو نوع گره فارسی و ترکی استفاده می شود. ایل تکه بیشتر از گره ترکی استفاده می کرده اما در برخی مناطق از گره فارسی هم استفاده می شده است.

در فرش های ترکمن از شیرازه متصل استفاده میشده است. گلیم بافی فرش ها نیز از نوع فارسی بوده است. معمولا اکثر قالی های ترکمن درشت باف هستند. به جز ایل تکه ، که چون از اغلب از ابریشم استفاده می کنند، ریز باف تا حد رج شمار 40 و 50 مشاهده می شود.

ویژگی مهم قالی ترکمن

مهمترین ویژگی بارز قالی های آنها در بحث تک پوده بودن (یا تک پود نازک) آنهاست. که همچون قلیچه های بلوچ شامل نمونه های بارز این سبک در آن زمان بوده اند.

یک موضوع مهم این است که فرش های ترکمن تخت باف هستند.

نقشه های ترکمنی اصیل همه تکراری هستند، یعنی از تکرار یک یا چند نقشمایه شکل می گیرند. “جان تامپسن” ویژگی نقوش قالی ترکمن را اینگونه توصیف می کند:

ویژگی بافت ترکمن “گل” است. هر کسی روزگاری عملاً دراین اندیشه رفته است که این نقش های دقیق چه معنایی دارد. اغلب نظریه ها می گویند که نقش های قالی ترکمن نشانه چیزی است، از جمله نظام آبیاری و مزارع، چادرهای یک اردو، و انواع گل. اندیشه ی دیگر این است که نقش های ترکمن از طرح های در هم رفته و رایج دوره ی تیموری گرفته شده است. این نظریه مبتنی بر شباهت گل های ترکمنی است با نقش های قالی هایی که در مینیاتورها تصویر شده است. متاسفانه شباهت فقط سطحی است …
نقش های تمرکز یافته از جمله نیلوفر آبی، شقایق، ابر، موج و نمونه های دیگر رایج هنری از شرق به هنر آسیای مرکزی راه یافته اند. آنها را از قرن نهم هجری (پانزدهم میلادی) در قالی ترکمن واز قرن دهم هجری (شانزدهم میلادی) در قالی های ایرانی می توان دنبال کرد….