تاریخچه فرش ایرانی

0
فرش ایرانی

گفتنی است که تاریخچه ی فرش های اولیه در جهان به زمان غار نشینی بر میگردد. چرا که در آن دوران انسان ها با تقلید از رفتار پرندگان تلاش کردند تا با استفاده از الیاف نرم گیاهان زیر انداز های حصیری و… برای خود تهیه کنند . اندکی بعد،  از شکار حیوانات و استفاده از پوست و پشم آنها  جهت نرم شدن این زیر انداز ها استفاده کردند. طبق اطلاعات ارائه شده توسط باستان شناسان بافت ” بوریا” از هزاره ی پنجم و چهارم قبل از میلاد ساخته شده از نی های بین البحرین مورد استفاده بوده است. تا سده پانزدهم قبل از میلاد گلیم در مرحله ی بسیار بالا و پیشرفت کرده ای قرار گرفته بوده است.

اطلاعات دقیقی از بافت اولین قالی یا قالیچه در دسترس نیست چرا که به دلیل  آسیب پذیری بافت آن در برابر رطوبت و یا حمله ی حشرات از بین می رفته اند. اما با توجه به جنس اولیه ی فرش و قالیچه یعنی پشم، احتمال می رود که برای اولین بار قبیله های چادرنشین آسیای مرکزی که اکثرا شغلشان گله داری بوده است، اقدام به بافتن فرش کرده باشند. فرش ایرانی دارای قدمت و تاریخچه ای بسیار طولانی می باشد.

از لحاظ تاریخچه ی فرش در ایران باید گفت که از دیر باز انواع و اقسام فرش در ایران وجود داشته است. طبق نوشته های مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار کشف شده از گذشتگان  فرش بافی به صورت های مختلف هنری دستی ، مردمی، روستایی و عشایری سابقه ی طولانی دارد.

قدیمی ترین فرشی که باستان شناسان پیدا کرده اند ، قالیچه ای است مربوط به دره “پازیریک” در هشتاد کیلومتری مغولستان. پروفسور رودنکو که کاشف این قالیچه است معتقد است که این قالیچه توسط مردم ماد یا پارس و پارت است. در واقع بخاطر طرح های روی این قالیچه که شبیه به نقوش اصلی هخامنشی است و مشابه و هم زمان در ستون های تخت جمشید است، معتقدند که مربوط به دوران بافته های مادها و پارتها می باشد. رنگ های این فالی قرمز اخرایی، زرد، سیز کم رنگ و نارنجی می باشد. نقش جانوارن بالدار بر روی این قالی، همراه با نقوش تخت جمشید دلیلی بر صحت  این قضیه است.

آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است كه گفته اند بافت ایران بوده است . برخی مورخان در مورد حمله رومیان به ایران و غارت ایران و فرشهای نفیس مطالبی بیان نموده اند و نیز منابع یونانی از قالیهای زربفت ایران یاد كرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی كه دربافت آن به كار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فكر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده كه گاه با فراغت فكری هنرمندان و محیط مناسبی كه برای رشد و شكوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی كه بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیكر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است. .

عصر مغول یعنی قرن هفتم هجری را می توان دروان بس غم انگیز برای انواع هنر ایرانی دانست و پس از آن قرون دهم و یازدهم هجری را كه عصر صفویان است زمان شكوفایی طبع هنری مردم ایران باید به شمار آورد. آغاز دوران صفوی متفارن با رشد بسیاری از هنرهای دستی و توسعه آن در كلیه شئون جامعه بوده است. بسیاری از هنرمندان ایرانی در این دوره ظهور كرده اند كه با فرصتی از آرامش و محیط مساعدی كه به وجود آمده عمر گرانبهای خود را بر سر ارتقاء سطح كیفی هنر و صنایع دستی نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه های زیبا و هنرمندانه جایگاه این صنایع به ویژه فرش را به حد اعلاء خود رسانیده اند و نام ایران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهمیت عصر صفویه در اعتلاء هنر ایران و توجهی كه در این زمان به صنعت قالیبافی مبذول شده فرشهای دوران صفویه را می توان متعلق به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب كه به”شاه طهماسبی” معروف است و خود مكتبی خاص دارد كه به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می كرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات كلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد كه تا اواخر قرن 9 هجری در ایران بافته می شد و بعدأ به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شكارگاه متداول شد. دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس كه به مكتب ” شاه عباسی” معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مكتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچك ترنج/ ب – طرح شكارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی

فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تكامل رفته است، طرحهای محلّی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همكاران خویش كاملاً با خبر می گردند. وسایل كار طراحی پیشرفت نموده و تكنیك جدید به كمك هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تكثیر طرحهای خود اقدام می كنند. بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندركاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، كرمان، كاشان، اصفهان، اراك ، داد و ستد این كالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است كه بازار صادرات فرش های نو و كهنه گرم شده و كارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است. این قالیها به اروپا به ویژه كشور آلمان و آمریكا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی كشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواستشان تشویق و ترغیب می نماید. مجموعه این اقدام طی قرن اخیر در جهت تقویت بنیه اقتصادی كشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمایه در كار طرح و رنگ فرش و سفارشات غیر مسئولانه ایشان به كیفیت این دستباف لطمه وارد ساخته است. عدم نظارت صحیح بر كار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان رقابت كشانده واز سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندركاران و انجام تقلباتی در مراحل مختلف تهیه موارد اولیه و تولید فرش وا داشته و در نتیجه موجبات سقوط كیفیت و كمیت و گرمی بازار فرش ایران را فراهم نموده است به منظور ایجاد پیوستگی ارتفاء سطح كیفی این دستباف ارزشمند و تداوم تاریخ پرآوازه ی آن هوشیاری و كوششی همه جانبه لازم است كه عشق و علاقه عامه مردم به این میراث اجدادی خود آن را در ضمیر كلیه دست اندركاران بیدار سازد